Systeem voorbereiden

Voordat je partitiewerkzaamheden gaat uitvoeren moet je eerst een systeemback-up maken, de officiële (Windows)-cdrom bij de hand hebben en eventueel een opstartschijf aanmaken waarmee je het besturingssysteem kunt installeren. Controleer voor de partitiewerkzaamheden ook of je het systeem vanaf de opstartdiskette of -schijf kunt starten.

Fragmentatie
Tijdens het gebruik van Windows raakt de harde schijf vervuild met allerlei bestanden. Bovendien kunnen programmabestanden gefragmenteerd raken, waarbij ze over sectoren van de harde schijf worden verspreid. De harde schijf krijgt daardoor steeds meer lege ruimtes tussen de bestanden. Hij werkt minder efficiënt, en de bestanden nemen extra ruimte in. Dit verschijnsel wordt fragmentatie genoemd.

Schijf opruimen en defragmenteren

Doordat het Windows-systeem gefragmenteerd raakt kun je het beste voor aanvang van de partitiewerkzaamheden eerst alle overbodige bestanden opruimen en daarna de schijf defragmenteren. Tijdens de defragmentatie worden de bestanden naar het begin van de harde schijf verplaatst en bij elkaar gezet. Als de schijf is gedefragmenteerd dan is de kans op gegevensverlies kleiner tijdens de aanmaak van nieuwe partities.

Overbodige bestanden (tijdelijke bestanden en internetcache) kun je in Windows XP aanpakken met het programma Schijfopruiming, defragmenteren met Schijfdefragmentatie. Beide programma's vind je in de map Systeemwerkset van het Startmenu van Windows XP (Start => Programma's => Bureau Accessoires=> Systeemwerkset). Selecteer in Schijfdefragmentatie de schijf die je wilt defragmenteren en klik op de knop Defragmenteren. De defragmentatie kan een paar uur duren. Dit is afhankelijk van de mate van fragmentatie en het aantal en omvang van de bestanden die op de harde schijf staan. Meer over het defragmenteren van de harde schijf vind je in het artikel Defragmenteren Kun Je Leren van hcc!magazine.

Opstartschijf met BootIt NG maken

Tijdens het partitioneren kun je gegevens verliezen, zodat mogelijk zelfs het systeem niet meer van de harde schijf start. Heb je de harde schijf opgeruimd, gedefragmenteerd, een back-up gemaakt van alle bestanden en kun je het systeem opstarten met de Windows-cdrom of met een cd-rom van een ander besturingssysteem? Mooi, dan ben je klaar voor de partitiewerkzaamheden aan de harde schijf.

BootIt NG is een Engelstalig programma, een Nederlandstalige versie is helaas niet beschikbaar. Je kunt de software downloaden van Terabyteunlimited.com. Pak het zip-bestand uit en geef de map een logische naam, bijvoorbeeld BootIt. Je kunt BootIt opstarten van usb-stick, cd, dvd of diskette. BootIt schrijft de bestanden automatisch naar het gewenste medium. Mocht dit misgaan dan kun je BootIt NG een iso-bestand (image) laten wegschrijven. De image kun je daarna op cd branden (bijvoorbeeld met Nero), of wegschrijven naar diskette.

De opstartschijf kun je maken met MakeDisk, dat je tussen de uitgepakte zipbestanden terugvindt. Dubbelklik op MakeDisk.exe. Het programma start op en het volgende scherm verschijnt:

Klik op Next. Ga akkoord (I accept the agreement) en klik op Next:

In het volgende scherm kies je Enabled voor muisondersteuning. Klik daarna op Next:

Laat de bovenste optie staan (VESA Video) en klik op Next:

Laat ook nu de bovenste optie weer staan (Normal). Klik op Next:

In het volgende scherm vul je niets in. Klik door met Next:

Nu kies je het medium waarop je de bestanden wilt wegschrijven. Kies voor Floppy als je BootIt NG wilt starten vanaf diskette. Als je een opstartbare cd-schijf wilt branden, stop dan een lege cd in de brander en kies in het lijstje voor de brander. Mocht het branden van de schijf vanuit MakeDisk niet lukken, dan kun je een .iso-bestand aanmaken, dat een image (kopie) is van de opstart-cd of -dvd. De iso kun je later met een brandprogramma als Nero op cd of dvd branden. Vul voor de iso een logische bestandsnaam in, bijvoorbeeld BootIt en klik op Finish:

MakeDisk maakt nu een .iso-bestand, brandt de bestanden op cd, of maakt een opstartdiskette. Je bent nu klaar en kunt nu voor Cancel kiezen:

Als je een .iso-bestand hebt aangemaakt, dan vind je dit terug in de folder waar je het zip-bestand van BootIt NG hebt uitgepakt. Brand deze daarna op een cd of dvd-schijf.

Partitioneren
Heb je de opstartbare diskette of cd met daarop BootIt NG, een back-up van alle belangrijke bestanden, en alle partities opgeruimd en gedefragmenteerd? Mooi, dan kun je BootIt NG opstarten en de harde schijf partitioneren! Voordat je de pc opstart met de opstartschijf van BootIt NG moet je wellicht de bootvolgorde veranderen in de BIOS. Zorg ervoor dat de pc als eerste start vanaf de cd-drive of het diskettestation waarmee je BootIt NG wilt opstarten.

BIOS
Het BIOS (Basic Input Output System) is een softwareprogramma dat in een chip op het moederbord zit. Het BIOS zorgt voor de communicatie tussen de hardware en het besturingssysteem. Direct na het opstarten van de pc hoor en zie je de BIOS aan het werk. Het systeem wordt gecontroleerd en geeft als alles goed gaat één pieptoon (als het fouten ontdekt, dan geeft het meerdere pieptonen, de betekenis daarvan vind je terug in de documentatie van het moederbord). Na de systeemcontrole wordt het besturingssysteem opgestart van de harde schijf. Je komt in de BIOS-instellingen door tijdens het opstarten van het systeem een bepaalde knop op het toetsenbord ingedrukt te houden. Vaak is dat de Delete-knop of een functietoets, bijvoorbeeld F2. Tijdens het opstarten staat vaak op welke knop je moet drukken om in het BIOS te komen. Kijk anders in de documentatie van het moederbord hoe je bij de BIOS-instellingen komt.

Een voorbeeld van een BIOS vind je hieronder:

Je hebt hierbij een achttal regels waaruit je kunt kiezen. In dit BIOS blijk je de bootvolgorde te kunnen veranderen in de Advanced BIOS Features. Je komt in dit scherm door met de pijltjestoetsen één regel naar beneden te gaan en op Enter te drukken. In dit BIOS zie je het volgende scherm:

Je ziet hier tussen alle regels door First Boot Device, Second Boot Device en Third Boot Device. Het systeem start eerst op vanaf het First Boot Device, in dit voorbeeld een interne harde schijf (HDD-0). Als het systeem hier geen bruikbaar besturingssysteem vindt, dan start het vanaf het Second Boot Device (USB-HDD, een externe harde schijf die via usb is aangesloten) en anders van het Third Boot Device. Je kunt de bootvolgorde veranderen door op First Boot Device te staan en dan een Enter te geven. Vervolgens kun je hier de drive kiezen die het systeem moet opstarten (bijvoorbeeld diskettestation, dvd/ cd-drive en harde schijf). Als je klaar bent met het veranderen van de bootvolgorde druk je op F10, zodat de nieuwe instellingen worden opgeslagen. Daarna kun je het BIOS afsluiten en het systeem opnieuw starten.

Als je geen idee hebt wat je doet, laat de BIOS-instellingen dan ongemoeid. Het BIOS is cruciaal voor een goede werking van het systeem, dus laat de (fabrieks)-instellingen zoveel mogelijk staan!

Steek de opstartschijf in de drive en start de computer opnieuw op. BootIt NG start nu op:

Je kunt nu BootIt NG op de harde schijf installeren, maar doe dat alleen als je het programma hebt aangeschaft. Voor eenvoudige partitiewerkzaamheden is het niet nodig om BootIt NG te installeren! Klik daarom op Cancel. Nu zie je het volgende scherm:

BootIt zegt dat je nu in de onderhoudsmodus komt. Klik op OK. Je komt nu in het hoofdscherm van het programma:

Nu vind je een flink aantal knoppen op het scherm. Onder Settings kun je de programma-instellingen wijzigen. Backup is voor het maken van systeemback-ups, met Restore zet je de back-ups terug, onder Help vind je uitleg over de verschillende functies binnen het programma, met Reboot sluit je BootIt NG af en start de pc opnieuw op, en met Resume kom je in het startscherm terecht.

Je raadt het waarschijnlijk al: het gaat ons nu om Partition Work. In Partition Work kun je de harde schijf opdelen in verschillende partities, of van verschillende partities één partitie maken. Klik op de knop Partition Work, aan de linkerkant van het scherm. Je ziet nu het volgende scherm verschijnen:

In het voorbeeld hebben we een harde schijf met 499 megabyte vrije ruimte. Naar huidige maatstaven is dat niet veel, maar het gaat er hier alleen om een idee te geven hoe je met dit programma partities kunt beheren. Links in het scherm zie je onder Hard Drives de opslagmedia die BootIt NG heeft herkend. In dit geval is dat één harde schijf (HD 0) en een cd-romdrive. De harde schijf (HD 0) heeft BootIt bij ons automatisch geselecteerd; de enkele partitie van onze harddisk is ook geselecteerd, wat je kunt zien aan de blauw gekleurde regel.

In het voorbeeld hebben we een harde schijf met slechts één partitie. Het bestandssysteem is het (verouderde) FAT-systeem waarmee de oude Windowsversies werken. Als je met Windows XP, Windows Vista of Linux werkt dan zie je hier NTFS staan. Als je een nieuw besturingsysteem wilt uitproberen, dan is dit het moment om te bestuderen welk bestandssysteem is vereist.

Als je harde schijf meerdere partities heeft, dan zie je deze nu ook staan. Selecteer de partitie die je wilt opdelen, deze wordt blauw gekleurd, en klik op Resize. BootIt NG wil eerst het bestandssysteem controleren op fouten:

Klik op OK, zodat BootIt NG start met de foutcontrole. Als het programma klaar is, dan kun je de grootte van de partitie aanpassen. We willen de partitie kleiner maken zodat er ruimte vrijkomt voor een tweede partitie:

Geef de gewenste grootte van de partitie op (in megabyte) en klik op OK. Zelf vullen wij hier 250 megabyte in, zodat de partitie wordt gehalveerd en 249 megabyte overblijft voor een andere partitie.

Mogelijk wil je zelf een veel grotere partitie opdelen die tientallen gigabytes groot is. BootIt NG werkt met hoeveelheden megabytes. Geheugensteuntje: een gigabyte is 1024 megabyte, dus als je een partitie van 10 gigabyte wilt creëren, dan vul je hier 10 x 1024 = 10.240 megabyte in.

Nadat je op OK klikt, waarschuwt BootIt NG dat bij deze bewerking mogelijk gegevens verloren kunnen gaan. Gelukkig heb je een back-up gemaakt van alle belangrijke bestanden en de Windows-cdrom bij de hand (toch?). Klik op Continue. Het programma maakt nu de ruimte vrij die je hebt ingevuld en geeft na een tijdje aan dat het klaar is (Resize Completed). Klik daarna op Close. In het scherm Work with Partitions staat nu een nieuwe regel:

De regel Free Space geeft in het voorbeeld aan dat de hoeveelheid vrije schijfruimte 249 megabyte bedraagt, de hoeveelheid ruimte die is gecreëerd tijdens het verkleinen van de oude partitie. Je bent nu nog niet klaar, want je moet een bestandsysteem (FAT, NTFS) aan de nieuw verkregen schijfruimte toekennen. Doe je dat niet, dan wordt de nieuwe partitie niet herkend als je de computer opnieuw opstart.

We gaan nu een bestandssysteem toekennen aan de nieuw verkregen schijfruimte. Selecteer de regel met Free Space (deze wordt blauw) en klik op Create:

Het vakje naast Name (de naam van de partitie) vult BootIt NG automatisch in. Onder File System kies je het bestandsysteem in waarmee je wilt werken. Klik daartoe op het pijltje naast het vak zodat het openklapt en kies het juiste systeem. Windows XP, Vista en Linux werken bijvoorbeeld met NTFS en oudere Windowsversies met FAT 32 of FAT 16. Vul onder Size-MB de hoeveelheid vrije schijfruimte in die je voor de nieuwe partitie wilt reserveren. Standaard staat in dit voorbeeld 249 megabyte ingevuld, zodat alle vrije ruimte aan de nieuwe partitie wordt toegekend, maar je kunt hier ook minder ruimte toekennen als je hieruit meerdere partities wilt creëren. Onder het kopje Options vind je nog extra mogelijkheden. Als je Format aanvinkt, dan wordt de partitie meteen door BootIt NG geformatteerd en is de schijf klaar voor gebruik in bijvoorbeeld Windows. Als je dit vakje niet kunt aanvinken, dan is dat geen ramp want je kunt de partitie later ook formatteren in bijvoorbeeld Windows XP of Linux.

Standaard creëert BootIt NG de nieuwe partitie vanaf het begin van de vrije schijfruimte. Zelf vinden wij dat prima, maar je kunt ook de nieuwe partitie vanaf het eind van de vrije ruimte aanmaken. Dat doe je door Allocate High aan te vinken. Klik op OK als je tevreden bent met de instellingen. BootIt NG maakt de nieuwe partitie aan met het gevraagde bestandsysteem. Als je daarna nog vrije ruimte over hebt (dan zie je een regel die begint met: Free Space), dan herhaal je deze Create-procedure voor het aanmaken van nog een partitie.

Klik op Close (linksonder in het scherm Work with Partitions) als je klaar bent. Je komt nu weer in het startscherm. Haal de opstartdisk uit de computer en klik daarna op Reboot om het systeem opnieuw op te starten en te werken met de vers ingedeelde harde schijf. In Windows zie je nu meerdere driveletters verschijnen, naast de oude. Vergeet niet om de nieuwe partitie eventueel te formatteren in Windows!

Partities verwijderen
Als je achteraf niet tevreden bent met de nieuwe partities, dan kun je ze met BootIt NG verwijderen, om daarna nieuwe partities te maken. Doe dat liefst meteen, want bij de verwijdering van een partitie verlies je ook alle gegevens die hier op staan. Maak anders eerst een back-up als je al een tijdje met de betreffende partitie hebt gewerkt!

We gaan een partitie verwijderen. Start de computer op vanaf de opstartdisk met BootIt NG. Je komt nu in het hoofdscherm. Klik nu op Partition Work. Je komt in het volgende scherm:

Selecteer de partitie die je wilt verwijderen (de betreffende regel wordt blauw) en klik op Delete (rechts, onder Actions). BootIt NG vraagt nu of je door wilt gaan:

Eventueel kun je een vinkje zetten voor Clear Boot Sector om de boot-sector aan het begin van de partitie te verwijderen. Ook kun je Wipe Partition aanvinken, zodat het programma alle data van de partitie verwijdert en overschrijft met nullen. De dataverwijdering is definitief en kan niet meer worden teruggedraaid, zelfs niet in BootIt NG (met het commando Undelete onder Actions). Klik op Yes om de partitie te verwijderen.

Wat is een boot-sector?
Een boot-sector is een gedeelte van de harde schijf, floppy disk, dvd-rom of cd-rom dat de code bevat die programma's kan opstarten (meestal besturingssystemen) die zich op andere delen van de harde schijf of het opslagmedium bevinden. Er zijn twee verschillende vormen van bootsectoren:

1. Het Volume Boot Record. Dit is de eerste sector van een opslagmedium dat niet is gepartitioneerd, óf de boot-sector van een partitie. Het Volume Boot Record bevat de volgende informatie:

- Een datatabel die de grootte van de schijf of partitie aangeeft en het aantal sectoren;
- Opstartcode van het besturingssysteem dat zich op de schijf of partitie bevindt.

2. Het Master Boot Record. Dit is de eerste sector van een opslagmedium, dat uit verschillende partities bestaat. Het Master Boot Record bevat informatie over het aantal partities dat op de harde schijf staat, en bepaalt vanaf welke partitie het systeem wordt opgestart.

Nadat de partities zijn verwijderd, kun je de vrij gemaakte schijfruimte weer opnieuw indelen via de knop Create, zie het eerste deel van deze workshop. Een andere mogelijkheid is om de ruimte aan een bestaande partitie toe te voegen met het commando Resize, dat hieronder wordt besproken.

Schijfruimte toewijzen aan een bestaande partitie
Met de knop Resize kun je niet alleen schijfruimte van een partitie afsnoepen, maar ook vrijgevallen schijfruimte toevoegen aan een bestaande partitie. Klik daarbij in het scherm Work with Partitions op de partitie die je wilt uitbreiden met de vrijgekomen schijfruimte, de betreffende regel maak je blauw:

Klik daarna op Resize onder Actions. BootIt NG controleert eerst het bestandsysteem op fouten. Je komt nu in het volgende dialoogscherm:

Vul nu onder New Size de gewenste grootte van de partitie in. De hoeveelheden zijn in megabyte. De maximale grootte staat onder Max Size. In het voorbeeld willen we alle ruimte toewijzen aan de partitie, dus vullen we 249 in en laten de overige parameters invullen door BootIt NG. Daarna klikken we op OK. Het programma waarschuwt nu dat deze actie dataverlies kan opleveren:

Maar uiteraard heb je een back-up van alle bestanden gemaakt (toch?). Klik op Continue om door te gaan. Als BootIt NG gereed is met de operatie, dan kun je op Close klikken. De vrije ruimte is toegewezen aan de bestaande partitie en je kunt de computer opnieuw opstarten met Reboot in het hoofdscherm (verwijder eerst de opstartdisk met BootIt NG).

Conclusie

Je werkt veiliger met een Windows-systeem als de belangrijke documenten en e-mail op een aparte partitie staan, gescheiden van de systeembestanden. Ook als je twee of meer besturingsystemen wilt installeren, dan moet de harde schijf uit meerdere partities bestaan. In deze workshop heb je geleerd hoe je ruimte kunt vrijmaken en partities kunt creëren met het programma BootIt NG. Ook heb je geleerd hoe je van twee of meer partities weer één grote partitie kunt maken.

(19 april 2007)